Bilim Tarihinden Notlar - Ptolemaios’un Bilimsel Çalışmaları I

Claudius Ptolemaios (Batlamyus)

Antik ve Orta Çağ gök biliminin en etkili ismi olan Claudius Ptolemaios, Antik Yunan dünyasının bilim ve felsefe alanlarında kazandığı önemli başarıların giderek azalmaya başladığı bir zaman diliminde, Geç İskenderiye Dönemi’nde yaşamasına karşın geometri, optik, coğrafya ve gök bilimi konularında etkileri yüzlerce yıl süren eserler kaleme almış önemli bir bilim insanıdır. Hayatı hakkında İskenderiyeli olduğunun dışında neredeyse hiçbir bilgi bulunmaz. İslam dünyasında Batlamyus olarak tanınır. Yaptığı gökyüzü gözlemlerine dayanılarak hangi yıllar arasında yaşadığını belirlemek için kapsamlı çalışmalar yürütülmüştür. Bu bağlamda en çok kabul gören tarihlendirmeye göre M.S. 100 ile 175 yılları arasında yaşadığı tahmin edilir. Bilimsel ve kültürel birikimini İskenderiye’nin zengin entelektüel ortamında edinen Ptolemaios’un yukarıda belirtilen konularda kaleme aldığı eserlerinin her biri “büyük sentez” olarak nitelendirilir. Özellikle gök bilimi başta olmak üzere optik ve coğrafyanın belirli yasalar üzerine dayandırılmış bilim dalları hâline gelmesine öncülük etmiştir. Çeşitli bilim dallarıyla ilgilense de çalışmalarını temel olarak gök bilimi konusunda yoğunlaştırmıştı. Bu bakımdan Antik Yunan gök biliminin son büyük temsilcisidir. Kendi gözlemlerine ve önceden tutulmuş gözlem kayıtlarına dayanarak detaylı bir yıldız kataloğu hazırlamıştır. Tanınırlığını gök bilimi tarihinin başyapıtlarından biri olarak kabul edilen Almagest adlı çalışmasıyla kazanmıştır.

Megala Syntaxis, Almagest

Hem bir gök bilimci hem de bir gök bilimi tarihçisi olan Ptolemaios, zamanına ulaşan bilgileri analitik bir biçimde ele alarak ve kendi tespitleriyle birleştirerek gök bilimi tarihinin seçkin örneklerinden biri olan Matematik Derlemesi (Grekçesi Mathematike Syntaxis) başlıklı kitabını hazırlamıştır. Kitap, içeriğinin zenginliği, gezegen hareketlerinin geometrik modellere dayalı olarak açıklandığı anlaşılır anlatımı ve kapsamlı yıldız açıklamaları nedeniyle bilim dünyasında Büyük Derleme (Megale Syntaxis) olarak anılmaya başlandı. Arapçaya el-Mecisti şeklinde çevrilen kitap, modern dönemde batı dillerine Arapça söylenişine bağlı kalınarak Almagest biçiminde çevrildiği için artık bu adla bilinir.

Yazar: