2024’ün Çığır Açan Bilimsel Keşifleri ve Teknolojik Buluşları

Nefes kesici keşiflerin ve icatların, insanlık için ümit verici bilimsel ve teknolojik ilerlemelerin yanı sıra gezegenimizin geleceği için bazı kaygı verici gelişmelerin gerçekleştiği bir yılı daha geride bıraktık. Her yıl olduğu gibi, geçtiğimiz yılın en önemli bilimsel ve teknolojik gelişmelerinden derlediğimiz bir seçki hazırladık. Gelin, bilim ve teknoloji dünyasının 2024’e damga vuran bazı başlıklarına birlikte göz atalım…

1. 2024, Ölçülen En Sıcak Yıl

Dmitriy83/iStock

Dünya Meteoroloji Örgütünün (WMO) 2024 yılı sonunda farklı kuruluşlardan aldığı veri setlerini kullanarak yaptığı analizler, 2024’ün düzenli sıcaklık kayıtlarının tutulmaya başlandığı 1800’lerin ortalarından beri yaşanan en sıcak yıl olduğunu doğruladı. WMO tarafından yapılan açıklamaya göre Endüstri Devrimi öncesi döneme kıyasla küresel ortalama yüzey sıcaklığında gerçekleşen artış, geçtiğimiz yıl 1,55°C’lik rekor bir düzeye ulaştı. Bu da 2024’ün, 2015’te Paris Anlaşması’yla kabul edilen 1,5°C sınırının üzerine çıkılan ilk takvim yılı olduğu anlamına geliyor. Geçtiğimiz on yıl içinde gerek küresel ortalama sıcaklıklarda gerekse deniz yüzey suyu sıcaklıklarında çeşitli rekorların kırıldığına şahit olduk. Tabi bunlara bağlı olarak da aşırı hava olaylarında, buzulların erimesinde ve deniz seviyelerinin yükselmesinde artışlar görüldü. WMO’nun bulguları iklim değişimini yavaşlatmaya yönelik acilen eyleme geçilmesi gerektiğini bir kez daha hatırlatıyor.

2. İklimi Düzenleyen Dört Sistem Çökme Riski Altında

MagicDreamer/iStock

Nature Communications dergisinde yayımlanan bir araştırmaya göre Grönland Buz Örtüsü, Batı Antarktika Buz Örtüsü, Atlantik Meridyonel Devinim Dolaşımı (AMOC) ve Amazon Yağmur Ormanı gibi gezegenimiz için hayati öneme sahip bazı iklim sistemleri, hızlanan iklim değişimi yüzünden kritik eşik noktalarına yaklaşmış durumda.

Kritik eşik noktası, küresel ortalama sıcaklıktaki küçük bir artışın, bu sistemlerde büyük değişimleri tetikleyebileceği noktayı ifade ediyor. Küresel iklimin düzenlenmesinde kilit rol oynayan bu sistemlerin çökmesi deniz seviyesinin yükselmesi, okyanus akıntılarının bozulması ve biyoçeşitlilik kaybı gibi şiddetli ve geri dönüşü olmayan sonuçlar doğurabilir. Araştırma, küresel ortalama sıcaklıktaki artışın 1,5 °C’nin altına çekilmesinin, riski önemli ölçüde azaltabileceğine işaret ediyor. Araştırmada AMOC çökme riski en yüksek sistem olarak belirlenirken AMOC sisteminin olası çöküşüne yönelik bir erken uyarı sistemi geliştirmek amacıyla bilgisayar simülasyonlarının kullanıldığı bir başka araştırma ise AMOC’un kritik eşik noktasına doğru ilerlemekte olduğunu gösterdi.

3. Grafenden Bir Yarı İletken ile Bir Devre Anahtarı Üretildi

Bir çip üzerindeki epigrafen

Bağımsız iki araştırma grubundan biri grafenden işlevsel bir yarı iletken üretirken diğeri, grafen kullanarak aynı anda hem hafıza hem de mantık işlevlerini destekleyen bir elektronik devre anahtarı üretti. İlk ekip, “epigrafen” adını verdikleri elektriksel iletkenliği daha düşük olan bir tür grafen geliştirdi. İletkenliği yüksek bir malzeme olan grafenden farklı olarak yarı iletken özellik gösteren epigrafenin sahip olduğu bant aralığı (elektronların değerlik bandından iletkenlik bandına geçmesi için gerekli enerji miktarı), tıpkı silisyum gibi transistör üretiminde kullanımına imkân veriyor. Ancak silisyumun sahip olmadığı yüksek ısı iletkenliği gibi özellikler gösteriyor. İkinci ekibin başarısı ise grafenin Bir çip üzerindeki epigrafen hem protonları hem elektronları iletebilme kabiliyetinden yararlanarak proton akımıyla mantık işlevleri yürütürken aynı zamanda elektron akımıyla bir bellek biti kodlayabilen bir cihaz üretmeleriydi. Normalde bu iki işlev, ayrı devre elemanlarıyla gerçekleştiriliyor, bu da veri işletim süresini ve güç tüketimini artırıyor.

Devamını okumak için TÜBİTAK Yayınlar web sitesini ziyaret ederek abone olabilirsiniz.