Yapay Zekâ Kokunun Biyolojisini Çözebilir mi?

Sinirbilimdeki temel sorunlardan biri, bir uyarıcının fiziksel özelliklerini, algısal özelliklerle eşleştirmektir. Örneğin görmede dalga boyu, renkle eşleşir; işitmede frekans, sesin perdesiyle eşleşir. Buna karşın kimyasal yapılarla koku alma algısı arasındaki ilişki, tam olarak anlaşılamamıştır. Kokuyu anlamakla ilgili sorunlardan biri, bir molekülün kimyasal yapısının molekülün kokusu hakkında neredeyse hiçbir bilgi vermemesi. Çok benzer yapılara sahip iki kimyasal madde, birbirinden çok farklı kokabilir ve birbirinden çok farklı iki kimyasal yapı, neredeyse aynı kokuyu üretebilir. Çoğu koku da onlarca veya yüzlerce aroma molekülünün karışımı olduğundan kimya ve koku alma arasındaki ilişkiyi anlamayı zorlaştırır. Bir başka sorun da kokuların birbirleriyle nasıl ilişkili olduğunu bulmak.

İnsanlar ve hayvanlar, koku moleküllerinin muazzam çeşitliliğine uygun olarak beyinlerinde oldukça karmaşık bir kod çözme sistemi geliştirmiş. Koku da tüm duyusal bilgiler gibi reseptörler tarafından işleniyor. Işık için insan gözünde iki tür reseptör hücre bulunurken koku için burunda 400 reseptör var. Bu reseptörlerden gelen sinyallerin belirli bir algıyı tetiklemek için nasıl bir araya geldiği ise henüz açıklığa kavuşmadı. Ayrıca, bugüne kadar koku reseptör proteinleriyle çalışmak zor olduğu için reseptörlerin neye benzedikleri ve bilgiyi nasıl işledikleri çoğunlukla tahmin edilmiş. Monell Kimyasal Duyular Merkezinden Sinirbilimci Joel Mainland, koku hakkında tahminde bulunmanın gerçekten hayli zor olduğunu söylüyor. Ancak yapısal biyoloji, veri analitiği ve yapay zekâ alanlarındaki gelişmeler sayesinde işler değişmeye başlıyor. Birçok bilim insanı, koku alma kodunu çözmenin, hayvanların bu temel duyuyu yiyecek veya eş bulmak için nasıl kullandıklarını, ayrıca kokunun hafıza, duygu, stres ve iştahla olan ilişkisini anlamalarına yardımcı olacağını umuyor. Diğer bilim insanları ise kokuları temel alarak hastalık teşhisi koyan cihazlar, daha etkili ve daha güvenli böcek kovucular ve koku pazarına uygun fiyatlı veya daha etkili koku molekülleri için yeni teknolojiler geliştirmeye, kokuyu dijitalleştirmeye çalışıyor. En az 20 girişimci firma, sağlık ve kamu güvenliği alanındaki uygulamalar için elektronik burun üretme çabasında. Boston, Massachusetts’teki Harvard Tıp Fakültesinde Sinirbilimci Sandeep Robert Datta, tüm bunların koku alma biyolojisi üzerine yapılan araştırmaların artmasına yol açtığını söylüyor.

Devamını okumak için TÜBİTAK Yayınlar web sitesini ziyaret ederek abone olabilirsiniz.