Satranç - Mayıs 2025

alice-photo/iStock

Bir Şampiyonun Ardından: Boris Spassky

Geçtiğimiz aylarda satranç dünyası önemli bir kayıp yaşadı. 1969-1972 yılları arasında dünya satranç şampiyonu olan Rus büyük usta (GM) Boris Vasiliyeviç Spassky, 27 Şubat 2025’te, 88 yaşındayken Moskova’da hayatını kaybetti. Oyunculuğunun yanı sıra sportmen yönüyle de satrançseverlerin kalbini kazanmış bir oyuncu olan eski şampiyon, uzun zamandır sağlık sorunları yaşıyordu. Bu ayki yazımızda 10. dünya satranç şampiyonu Boris Spassky’yi anmak istedik.

1937 yılında Leningrad’da (bugünkü St. Petersburg) dünyaya gelen Spassky daha çocuk yaşta satranç yeteneğiyle parladı. 13 yaşında aday usta (CM), beş yıl sonra henüz bir öğrenci iken katıldığı Bükreş Turnuvası’nda da uluslararası usta (IM) ünvanını kazandı. Bu başarısını, 1955 Dünya Gençler Şampiyonası’nı kazanarak taçlandırdı. 19’una geldiğindeyse dünyanın en genç büyük ustası olmuştu. Bu hızlı yükselişi ile otoriteler tarafından geleceğin dünya şampiyonu adayı olarak değerlendirilmeye başlandı.

Sonraki 10 yıl boyunca başarıdan başarıya koşan Spassky, belki de tecrübesizliğinin ve gençliğinin verdiği özgüven yüzünden bölgeler arası turnuvaya katılma şansını iki kez yitirdi: 1958’de yapılan Sovyetler Birliği Şampiyonası’nda kendisine yarım puan yeterli olduğu hâlde Mikhail Tal’ın beraberlik teklifini reddetti, akabinde bu oyunu kaybetti. Üç yıl sonra yapılan Sovyetler Birliği Şampiyonası’nda da aynı hatayı tekrarlayarak bir başka oyunda beraberlik teklifine razı olmaması onun şampiyonluk kariyerini sekteye uğrattı. Hatalarından ders alan Spassky sonunda gerekli tüm aşamaları geçerek 1966 yılında zamanın dünya şampiyonu olan, katı ve savunmaya ağırlık veren tarzıyla “Demir Tigran” olarak bilinen Tigran Petrosyan’ın karşısına çıkmayı başardı. Ancak yine hayal kırıklığına uğradı; Petrosyan kıl payı bir farkla (4 galibiyet, 3 yenilgi) ünvanını korudu. Spassky vazgeçmedi, 1969 yılında yine Petrosian ile karşı karşıya geldi ve bu kez 12,5/10,5 skorla kazandı. O artık 10. dünya şampiyonuydu!

1972’de Spassky, ABD’li Bobby Fischer’le ünvanını korumak üzere İzlanda’nın başkenti Rejkjavik’te karşı karşıya geldi. O dönemde satranç semalarında âdeta yıldırım hızıyla yükselen Fischer elemelerde Bent Larsen, Mark Taimanov ve Tigran Petrosian gibi son derece kuvvetli oyuncuları ezici skorlarla yenmişti.

Spassky’nin ününü satranç dünyası dışına taşıyan ve adını satrançla ilgilenmeyenlerce de bilinir kılan esas önemli olay işte bu “Asrın Satranç Maçı”ydı. Maç, basının da etkisiyle o sırada Sovyetler Birliği ile ABD arasındaki “Soğuk Savaş”ın satranç tahtasına yansıması olarak görüldü. Buna Fischer’in sıra dışı kişiliği de eklenince şampiyonluk maçı dünya kamuoyunun merakla takip ettiği bir medya olayına dönüştü. Gerek bu olağanüstü koşullar gerekse Fischer’in o dönemdeki yükselişi, hassas bir kişilik yapısı olan Spassky’nin üzerinde olumsuz bir psikolojik etkiye yol açmış olmalı ki maçı 8,5/12,5 skorla kaybetti. Sonraki yıllarda Spassky dünyanın en güçlü oyuncuları arasında yer almayı sürdürdü.

Birkaç kez daha dünya şampiyonluğu adayları arasında yer aldı, birçok önemli turnuvada önemli başarılar gösterdi. 1992 yılında o zamanki Yugoslavya’da Fischer’le resmî olmayan bir rövanş maçı yaptı ancak yine kaybetti. 1978 yılında Fransız vatandaşlığına geçen Spassky 2000’li yıllardan sonra aktif satrançtan büyük ölçüde kopmuştu.

1972’deki şampiyonluk maçı öncesinde Spassky ve Fischer farklı turnuvalarda birçok kez karşılaşmıştı. Bu oyunlarda Spassky’nin 3-0 üstünlüğü vardı. Bunlardan biri 1960 yılında Mar del Plata’da oynandı. Spassky bu oyunda açılış olarak “şah gambiti”ni seçmişti. Şimdi bu oyunun final sahnesine bakalım (Diyagram 1).

Diyagram 1

Spassky-Fischer

Mar del Plata, 1960

Oyun şöyle devam etti:

26. Vd4!

Fischer, en önemli oyunlarını topladığı “My 60 Memorable Games” isimli kitabında bu hamle için şu değerlendirmeyi yapmıştı: “Bu kuvvetli merkezileştirme hamlesi siyahı tamamen felç ediyor.”

26…Kf8?

“Beyazın gerçek tehdidini gözden kaçırdım. Ben 27. Ae5 için endişeleniyordum oysa 27…Fc5 ile buna başarıyla karşılık verilebilirdi. Burada doğru hamle 26. Ff8! idi.” (Fischer).

27. Ke5!

Spassky affetmiyor. Fischer’in yorumu: “İnanılmaz bir şekilde siyah bir taş kaybetmeli. Spaskky’nin kafasında ne olup bittiğini anlamaya çalışırken hata yaptım ve oyunu kaybettim!”

27…Kd8

“Sıyrılmaya çalışarak. Vezirin sığınağı yok. 27…Vg6 28. Kxe7 kazanır. Veya 28…Vh4 29. Kxf8+. Veya 27…Ff6 28. 28. Vd6!” (Fischer).

28. Ve4 Vh4

“Bir taş kaybettiğimi biliyor ama inanamıyordum. Bunun gerçekten doğru olduğunu görmek için bir-iki hamle daha oynamalıydım.” (Fischer).

29. Kf4 ve siyah terk etti.

Spassky’nin oyun tarzı için “evrensel” nitelendirmesi yapılmaktadır. Geniş bir açılış repertuvarı ile hem oyun ortası hem de oyun sonunda gösterdiği ustalık, saldırı ve savunmada sergilediği üstün performans onu sıra dışı bir oyuncu yapmaktadır. Katı ve pozisyonel olmaktan çok dinamik ve taktik yönden zengin bir oyun anlayışı vardı. Daha çok 19. yüzyıla, satrancın “romantik çağına” ait olan ve yukarıdaki oyunda olduğu gibi Şah Gambiti’ni oynayan nadir oyunculardan biriydi. Bir özelliği de satranç dünyasının en sportmen oyuncularından biri olmasıydı. Öyle ki, 1972 yılında Rejkjavik’teki sampiyonluk maçının altıncı oyunundan sonra Fischer’in oyununa olan hayranlığını ayağa kalkıp onu alkışlayarak gösterdi.

Spassky en unutulmaz oyunlarından birini sıra dışı bir oyun tarzı olan David Bronstein’a karşı kazandı. Açılışta yine pek sevdiği Şah Gambiti’ni seçtiği oyunda sıra siyahlarla oynayan Bronstein’de olmak üzere aşağıdaki pozisyon ortaya çıktı (Diyagram 2).

Diyagram 2

Spassky-Bronstein

Sovyetler Birliği Şampiyonası, 1960

Oyun şöyle devam etti:

14…e2 15. Ad6!?

Sonuçları çok açık olmayan ve tartışmalı bir feda. Spassky hiç vakit kaybetmeden b1-h7 hattını açıyor ve hatta bu uğurda f1’deki kaleyi feda ediyor. Siyahı zor kararlarla karşı karşıya bırakan bir hamle. Şimdi Beyaz 16. Vh7+ Şf8 17. Vh8#
ile mat tehdit ediyor.

15…Af8?

Bronstein hem mata karşı tedbir alıyor hem de d6’daki atı ve f1’deki kaleyi tehdit etmeye devam ediyor. 15…exf1=V+ 16. Kxf1 Af6 17. Axf7 Şxf7 18. Ae5 Şg8 19. Vh7+ Axh7 20. Fb3 kazanır. Burada siyah 15…Fxd6 oynamalıydı.

16. Axf7+ exf1=V+ 17. Kxf1 Ff5

17…Şxf7 güzel bir mat kombinezonuna götürür: 18. Ae5+ Şg8 19. Vh7+ Axh7 20. Fb3 Fe6 21. Fxe6+ Şh8 22. Ag6#.

18. Vxf5 Vd7 18. Vf4 Ff6 20. A3e5 Ve7 21. Fb3 Fxe5

21…Ae6 22. Vg4 kazanır.

22. Ae5+ Şh7 23. Ve4!+

Ve siyah terk etti. Derin analizlere açık ve Spassky’nin oyun tarzını yansıtan ilginç bir parti.

Mayıs 2025'in Satranç Soruları

Ayın sorusu olarak Spassky’nin ünlü oyunlarından birinde ortaya çıkan bir pozisyon sunuyoruz. Spassky’nin “Ölmez Partisi” olarak da bilinen bu oyunda macerayı seven bir başka oyuncu olan, Danimarka’nın gururu Bent Larsen’i yalnızca 17 hamle süren minyatür bir partide yenmişti.

Diyagram 3

Larsen-Spassky

Sovyetler Birliği-Dünya, 1970

Bu konumda hamle sırası siyahlarla oynayan Spassky’deydi. Nasıl kazandı?

Sonraki sorumuzda da Spassky şık bir kombinezonla oyunu kazanmıştı.

Diyagram 4

Geller-Spassky

USSR Zonal, 1964

Sıra siyahta, nasıl kazandı?

Nisan 2025'in Satranç Problemlerinin Çözümleri

Geçen ay taktik bir motif olarak “ara hamle”den söz etmiş ve bununla ilgili iki soru sormuştuk. Şimdi bunların çözümlerini veriyoruz.

Diyagram 5

Emanuel Lasker

Max Euwe

Nottingham, 1936

oynadı. Şampiyonluk yılları çok gerilerde kalsa da yaşlı kurt Lasker fırsatı kaçırmadı ve bir ara hamle ile oyunu kazanıverdi. Nasıl?

Çözüm: Burada Euwe 23…Fa5?? ile atları değişme teklifi yapmıştı. Lasker 24. b4! ara hamlesiyle karşılık verdi: 24…Fxb4 25. Ac2 ve beyaz alet kazanır.

Diyagram 6

A. Maksimovskikh

Shakhmary v SSSR, 1970

Çözüm:

1.    Kh6 Fe6 2. Fb8

2.    Kxe6 g1=V 3. Fb6+ Şd5 4. Fxg1 Şxe6 beraberlik.

2…Şb6 3. Kh7 Fd7 4. Fa7+!

Ara hamle. Beyaz acele etmiyor: 4. Kxd7 g1=V 5. Fa7+ Şc6 6. Fxg1 Şxd7 beraberlik.

4…Şxa7 5. Kxd7+ Şb6 Kd1 ve kazanır.

Yazar: