Satranç - Haziran 2025

Kubra Cavus/iStock

Şahın Uzun Yürüyüşü

“Şah kuvvetli bir taştır. Onu kullanın!” Her satranç oyuncusunun kulağına küpe olan bu söz, ABD’li satranç oyuncusu Reuben Fine’a atfedilmektedir. Fine (1914-1993) özellikle 1930-1940’lı yıllarda dünyanın en kuvvetli oyuncuları arasında yer alıyordu, hatta dünya şampiyonu Alexander Alekhine 1946’da beklenmedik bir şekilde hayatını kaybedince yeni şampiyonu belirlemek için 1948’de yapılacak turnuvaya davet edilen altı oyuncudan biriydi. Ancak Fine bu daveti reddettiği gibi birkaç yıl sonra satrancı tamamen bıraktı ve bir psikoloji profesörü olarak kendini akademik çalışmalara verdi. Bilindiği gibi bu turnuvayı kazanan Mikhail Botvinnik yeni dünya şampiyonu oldu.

Fine, satranç kariyerinde en parlak başarısını, birinciliği Paul Keres ile paylaştığı, 1938’de Hollanda’da düzenlenen AVRO Turnuvası’nda gösterdi. Bu turnuvaya zamanın en kuvvetli sekiz oyuncusu katılmıştı. Zaten yukarıda sözünü ettiğimiz 1948 turnuvasına da AVRO’da yarışmış ve o sırada hayatta olan altı oyuncu davet edilmişti. Şimdi Fine’ın bu turnuvada oynadığı parlak bir kombinezonu sunuyoruz (Diyagram 1).

Diyagram 1

Reuben Fine-Salo Flohr

AVRO Turnuvası, 1938

Fine burada hâlâ rok yapmamış siyah şahın durumundan enerjik bir şekilde yararlanıyor:

21. Kxd7! Şxd7 22. g4! Ah4 23. Vxf7+ Fe7 22. Fb4 Kae8 25. Fxe7 Kxe7 26. Vf6 a6 27. Kd1 axb5 28. Fe4+ ve siyah terk etti.

Fine, bir psikolog ve kuvvetli bir oyuncu olarak satranç ve psikolojiye ilişkin görüşlerini “Psychology in Chess” isimli eserinde kitaplaştırdı. Bunun dışında birçok öğretici satranç kitabı da yazdı: Bunlardan “Basic Chess Endings” (Temel Satranç Oyun Sonları) muhtemelen en ünlüsü olup uzun yıllar satranç oyuncularının başucu kitabı olma özelliğini korudu. Fine, eğer gerçekten yukarıdaki sözü söylemişse muhtemelen şahın oyun sonlarındaki aktif kullanımını kastediyordu. İngilizlerin satrançtaki “harika çocuğu” ve bir dünya şampiyonluk maçına (1993’te Garry Kasparov ile) çıkan ilk oyuncusu olan Nigel Short’un aşağıdaki oyununu gördüyse mutlaka çok şaşırırdı çünkü burada beyaz şah oyun sonunda değil, oyun ortasında cesur bir şekilde düşman hatlarına yaklaşıyor (Diyagram 2).

Diyagram 2

Nigel Short-Jan Timman

Tilburg İnterpolis Turnuvası, 1991

Timman’ın büyük sorunu şu ki şahı rakip vezirin nefesini yüzünde hissediyor ve siyah kareler o kadar zayıf ki Timman’ın veziri oradan kovması imkânsız. Üstelik aynı zayıflık sayesinde beyaz şah pervasızca rakip şahın yanı başına kadar ilerliyor!

Aşağıda izleyeceğimiz manevra “zayıf karelerden” (burada siyah kareler) yararlanmanın şık bir örneği:

31. Şh2!! Kc8?!

31…Fc8 32. Ag5 Fxd7 33. g4! hxg4 34. h5 g3+ 35. fxg3 Vxa4 36. h6 Vxc2+ 37. Kd2!! Vxd2+ 38. Şh3 Vxg5 ve beyaz kazanır.

32 Şg3 Kce8 33. Şf4! Fc8 34. Şg5!!

Siyah burada terk etti: 34…Şh7 işe yaramazdı çünkü 35. Kxf7+ Kxf7 36. Vxf7+ Şh8 37. Şh6 ile beyaz kazanırdı.

Sonraki örneğimiz göreceli olarak yakın zamanlardan, 2005 yılındaki İspanya Şampiyonası’ndan. Sıra beyazda ve siyah şahın etrafındaki siyah kareler zayıf. O hâlde beyazın nasıl bir manevra yapacağını tahmin edebiliyoruz (Diyagram 3).

Diyagram 3

M. Rivas Pastor-E. Rodriguez Guerrero

İspanya Şampiyonası, 2005

Oyun şöyle devam etti:

26. Şh2! h5 27. Vf4 Kf8 28. Kc7 a5 29. Şg3 a4 30. Şh4! axb3 31. axb3 Vf1 32. Şg5! h4?

Bu hamle ile siyah oyunu çabucak kaybediyor. 32…Vd3 ile daha uzun süre dayanabilirdi. Gerçi 33. Kxb7’den sonra da bir piyon kazanmış olan beyaz kazanırdı.

33. Şh6! Ve2 34. f3 f6 35. Kg7+ Şh8 36. Vc7 ve siyah terk etti.

“Tarih tekerrür eder.” diye bir söz vardır. Geçmişe baktığımızda Alman satranç oyuncusu Richard Teichmann’ın da (1868-1925) neredeyse yüz yıl önce benzer bir manevra kullandığını görüyoruz. Yukarıdaki oyuncuların bu oyundan haberi var mıydı bilemiyoruz ancak benzer konumsal özelliklerin benzer stratejik manevralara yol açması pekâlâ mümkün (Diyagram 4).

Diyagram 4

Richard Teichmann

Glasgow, 1905 (Konsültasyon oyunu)

Beyazlarla oynayan Teichmann, bu oyunda birbirlerine danışarak ortak bir hamlede karar kılan bir oyuncular grubuna karşı mücadele ediyordu. Böyle oyunlara “konsültasyon oyunu” deniyor. Oyun şöyle devam etti:

1. Şh2! b5 2. Şg3 a5?

2…Vd3+ 3. Şh4 Şh7! daha doğru olurdu.

3. Şh4 g6? 4. Ke3 Vxg2 5. Kg3 Vf2 6. fxg6 Vf4+ 7. Kg4 Vf2+ 8. Şh5 Ff3 9. Vh7#.

Bu kez beyaz karelerdeki zayıflığın kullanılışını görüyoruz. Teichmann hem Capablanca hem de Lasker’in takdirini kazanmış güçlü bir oyuncuydu. Turnuvaları sıklıkla beşinci sırada bitirdiği için çağdaşları ona “Beşinci Richard” lakabını takmıştı. Geçirdiği rahatsızlık nedeniyle bir gözü görmese de taktik görüşü hayli keskin olan Teichmann “Satranç %99 taktiktir.” özdeyişi ile de hatırlanır.

Haziran 2025'in Satranç Soruları 

Yukarıda bir oyunundan kesit sunduğumuz Richard Teichmann’ın satranç problemleri de kurduğu biliniyor. Ayın problemleri olarak onun iki kurgusunu sunuyoruz.

Diyagram 5

Richard Teichnmann

Neue Dürcher Zeitung, 1906

Beyaz oynar ve iki hamlede mat eder.

Diyagram 6

R. Teichmann

British Chess Magazine, 1906

İkincilik Ödülü

Beyaz oynar ve üç hamlede mat eder.

Mayıs 2025'in Satranç Problemlerinin Çözümleri

Geçen ay yakınlarda hayatını kaybeden eski dünya şampiyonlarından Boris Spassky hakkında bir yazı yazmış ve onun oyunlarında ortaya çıkan iki kritik pozisyonu, ayın soruları olarak sormuştuk. Şimdi bunların çözümlerini veriyoruz. İlk sorumuz Spassky’nin “Ölmez Partisi” olarak da bilinen ve Danimarka’lı Bent Larsen’e karşı kazandığı sansasyonel bir oyundan alınmıştı (Diyagram 7).

Diyagram 7

Larsen-Spassky

Sovyetler Birliği-Dünya, 1970

Bu konumda hamle sırası siyahlarla oynayan Spassky’deydi. Nasıl kazandı?

Çözüm:

14…Kh1!! 15. Kxh1 g2 16. Kf1

16. Kg1 Vh4+ 17. Şd1 Vh1 18. Vc3 Vg1 19. Şc2 Vf2 20. gxf5 Ve2 21. Aa3 Fb4-+)

16…Vh4+ 17. Şd1 gxf1=V ve beyaz terk etti.

Sonraki sorumuz Spassky’nin şık bir kombinezonla kazandığı bir oyundan alınmıştı.

Diyagram 8

Geller-Spassky

USSR Zonal, 1964

Sıra siyahta, nasıl kazandı? Spassky, burada şöyle devam etti:

23…Vxc7!! 29. Fxc7 Fe3+

25. Şg2 Axd2 26. Kxf8+

26. Kf5 Fxf5 27. gxf5 Kxf5 28. Fg3 Kf1 29. Ve2 Kg1 30. Şh2 Af1 ve siyah kazanır.

26…Kxf8 27. Fd5 Kf2+ 28. Şg3 Af1+ 29. Şh4 h6 30. Fd8 Kf8 (31…Ff2# tehdidiyle).

Beyaz burada terk etti (Diyagram 9).

Diyagram 9

Beyaz, vezirinden vazgeçmeden 31…Ff2# tehdidini önleyemez. Eğer

31. g5 Kf4+ ise Geller burada terk etti.