Gözlerini Yeniden Büyüten Salyangozlar

Bir grup araştırmacı elma salyangozlarındaki göz rejenerasyonunu detaylı olarak inceleyerek süreçte yer alan genleri tespit etti. Elma salyangozlarının göz yapısının ve genlerinin insanlarınkine çok benzemesi, gelecekte bir gün görme engelli insanlara görme yetisini yeniden kazandırabilecek tedavilerin geliştirilmesi umudunu artırıyor.

Salyangozların rejenerasyon yetenekleri yüz yıllardır bilinir. 1766 yılında kafası kopan bahçe salyangozlarının yeniden kafalarını büyütebildikleri gözlemlenmişti. Ancak salyangoz türlerinin büyük çoğunluğu laboratuvar ortamındaki bilimsel çalışmalar için uygun değildir. Laboratuvar ortamında çoğaltılmaları ya çok zor ya da çok yavaştır. Ayrıca pek çok salyangoz türü metamorfoz (başkalaşma) ile yapısal ve fizyolojik değişimler geçirir.

University of Califonia Davis’ten biyolog Alice Accorsi ve arkadaşları ise Güney Amerika’ya özgü bir tatlı su salyangoz türü olan altın elma salyangozlarının laboratuvar ortamındaki bilimsel çalışmalara çok daha uygun olduğunu fark etti. Bu istilacı türün üyeleri hem dirençli hem de laboratuvar ortamında hızla çoğalıyor.

Altın elma salyangozlarının bir diğer önemli özelliği göz yapılarının insanlarınkine benzemesi. Hem elma salyangozlarında hem de insanlarda kamera tipi gözler bulunur. Koruyucu bir kornea katmanı, ışığı odaklayan bir lens ve milyonlarca ışık reseptörü bulunan bir retina içeren bu tür gözler yüksek çözünürlüklü görüntü sağlar. Tüm omurgalılarda, bazı örümceklerde, kalamarlarda, ahtapotlarda ve salyangozlarda kamera tipi gözler bulunur.

Accorsi ve arkadaşlarının çalışmaları, elma salyangozlarındaki göz rejenerasyonunun yaklaşık bir ay sürdüğünü ve birkaç aşamada gerçekleştiğini gösterdi: İlk 24 saat içinde yara kapanıyor ve böylece sıvı kaybının ve enfeksiyon kapma riskinin önüne geçiliyor. Daha sonra özelleşmemiş kök hücreler bölgeye göç ederek çoğalmaya başlıyor. Takip eden 1,5 hafta içinde bu hücreler özelleşerek lens ve retina gibi göz yapılarını oluşturuyor. On beşinci güne gelindiğinde optik sinir de dâhil olmak üzere gözdeki tüm yapıların oluşumu tamamlanıyor. Ancak bu yapılar birkaç hafta daha büyümeye ve olgunlaşmaya devam ediyor. Ayrıca 28 günün sonunda yenilenen gözlerde 1.175 genin ifadesinin hâlâ normal salyangozlardan farklı olduğu tespit edildi. Bu durum her ne kadar gelişim süreci tamamlanmış gibi gözükse de yenilenen gözün tamamen olgunlaşmasının daha uzun sürdüğünü gösteriyor.

Araştırmacılar CRISPR/Cas9 gen düzenleme yöntemini kullanarak pax6 geninin salyangozlardaki rolünü de inceledi. Bilimsel çalışmalar, insan beyninin ve gözlerinin gelişiminde rol oynan bu genin salyangozlar için de önemli olduğunu gösterdi.

Pax6 geni işlevsiz hâle getirilen salyangoz embriyoları büyürken göz gelişmiyor. Pax6 geninin yetişkin salyangozlardaki göz rejenerasyonunda da rol alıp almadığı üzerine çalışmalar ise devam ediyor. Araştırmacılar ayrıca hem lens, retina gibi yapılarla ilgili genleri hem de pax6 geninin etkinliklerini kontrol eden diğer genleri de inceliyor.

Detaylı bilgiye Nature’da yayımlanan makaleden ulaşabilirsiniz.

Kaynaklar:

• https://www.nature.com/articles/s41467-025-61681-6