Bilim Tarihinden Notlar - Hipparkhos’un Geometri ve Gök Bilim Çalışmaları

New York Public Library/Science Photo Library

Gezegenlerin hareketlerinde gözlemlenen düzensizlikleri açıklamak için yapılan çalışmalar, İskenderiyeli bilim insanlarının geometride kaydettikleri ilerlemelerle farklı bir boyuta taşındı. Özellikle dış-merkezli ve çember-merkezli modeller konuya yeni bir bakış açısı kazandırdı. Ancak Pergeli Apollonios (M.Ö. 262-190) tarafından geliştirilen bu modellerin gezegenlerin hareketlerindeki düzensizlikleri açıkladığından emin olmak, başka bir deyişle gözlem sonuçlarıyla uygunluk gösterip göstermediğini belirlemek gerekiyordu. Tahminen M.Ö. 190-120 yılları arasında yaşamış olan Hipparkhos bu konuda çalışmalar yürüttü. Hayatı hakkında hemen hiçbir bilgi bulunmasa da Hipparkhos’un coğrafya, matematik ve gök bilim alanlarına özgün katkılar yaptığı biliniyor. Helenistik Dönem’de yaşamış bilim insanları arasındaki önemli isimlerden biri olmasına rağmen eserlerinin büyük kısmı günümüze ulaşmadığı için katkılarının bazı ayrıntıları karanlıkta kalmıştır. Ancak Hipparkhos’un gök bilim konusundaki kuramsal ve uygulamalı katkılarından, onu “gerçeğin büyük aşığı” olarak nitelendiren Ptolemaios’un (M.S. 100- 170) aktardığı Yılın Uzunluğu, Ayların ve Günlerin Dizilimi ve Gün Dönümleri ile Ekinoksların Değişimi adlı üç eseri sayesinde haberdarız. Bu sayede İskenderiye Müzesi’nde çalıştığını, gözlem aletleri yaptığını, çok sayıda yıldızı gözlemlediğini ve ilk detaylı yıldız kataloğunu hazırladığını biliyoruz. Ayrıca çıplak gözle görülebilen yıldızları hem konumlarına hem parlaklıklarına göre sınıflandırdı. Bu, gök bilimcilerin yıldızların parlaklıklarındaki değişimlerin (örneğin bazı yıldızların sönümlenerek kaybolması veya yeni yıldızların görünmesi gibi durumları) açıklamasına yönelik çalışmalarına temel oluşturdu.

Yazar: