Satranç - Nisan 2025

Kubra Cavus/iStock

Beklenmedik Bir Taktik Vuruş: Ara Hamle

Ara hamle, satrançta en önemli taktik motiflerden birisidir. Satranç literatüründe sıklıkla Almanca kökenli zwischenzug sözcüğüyle de anılır.

Şöyle tarif edilebilir: Doğal görünen bir hamleler dizisinde beklenmedik bir şekilde ortaya çıkan ve diziyi kesintiye uğratan hamleye “ara hamle” denir. Tahmin edilebileceği gibi, hesapları altüst eden, oyunun seyrini (hatta sonucu) değiştiren ve rakip üzerinde psikolojik etkisi de olan güçlü bir hamledir. Şimdi bu ara hamleyi bazı örneklerle inceleyelim.

Diyagram 1

Pal Benko-Duncan Sutttles

65. ABD Açık Turnuvası, Boston, 1964

Sıra beyazda.

Oyun şöyle devam etti:

17. Axf4

Böylece Benko bir piyon kazanmış oldu. Ancak rakibinin hala onun üzerine fırlatacak bir şeyleri vardı ve dikkatli olması gerekiyordu.

17…Ae4!?

Suttles oyunu karıştırıyor. Eğer 17… exf4 oynasaydı beyaz 18. Vd4 ile kazanırdı çünkü Vg7# tehdidi önlenemez.

18. Ve3 Axc3

Şimdi Suttles muhtemelen oyunu kazandığını düşünüyor çünkü “doğal” 19. bxc3 (ya da 19. Vxc3) hamlesinden sonra 19…exf4 gelir ve siyah bir alet kazanmış olur. Ama işte tam da burada bir “ara hamle” geliyor:

19. Vg3+! Şh8

19…Vg5 20. Fxf7+ Kxf7 21. Vxg5+-.

20. Vxc3

İşte Duncan’ın gözden kaçırdığı hamle! Şimdi 20…exf4 mümkün değil çünkü e5’teki piyon açmazda. Böylece Benko kazandığı piyonu korumuş oldu. Gerçi oyunun bundan sonraki kısmında epey güç anlar yaşadı ama sonunda kazanmayı da başardı.

Bir diğer “ara hamle” örneğimiz 2005 Avrupa Şampiyonası’ndan.

Diyagram 2

Arkadij Naiditsch-Yuriy Kuzubov

Avrupa Şampiyonası, 2005

Siyah son hamlesinde

62...f3 oynamıştı. Şimdi beyaz nasıl oynamalı?

Kale/iki piyon finallerinde eğer piyonlar bitişik olarak altıncı (ya da burada olduğu gibi üçüncü) yataya kadar gelebilirlerse genellikle piyonları olan taraf oyunu kazanır, çünkü piyonlardan birinin vezir çıkması önlenemez. Şimdi, örneğimizde eğer beyaz yanlış oynarsa ne olur, önce ona bakalım: 63. Kxg3? f2 64. Kg4+ Şe5 65. Kg5+Şf6 66. Kg8 Şf7 ve siyah kazanır.

Doğru hamle, doğal görünen 1. Kxg3 yerine bir ara hamle oynamak:

63. Kg4+! Şe3

İşte şimdi g3 piyonu alınabilir:

64. Kxg3 ve sonraki hamlede f3 piyonu da düşer çünkü açmazdadır. Eğer siyah 63…Şf5 oynarsa 64. Kxg3 f2 65. Kf3+ ve ikinci piyon da düşer. Akılda tutulması gereken son derece öğretici bir örnek.

Ara hamle, tahmin edilebileceği gibi etütçülerin de gözde taktik motiflerinden.

Diyagram 3

Henri Weenink

Tijdschrift v.d. KNSB, 1917

Beyaz oynar ve kazanır.

1. a7 Kg2+

1…Kg8 2. Fg3+ ve 3. Fb8.

2. Şa1/b1

2. Şb3? Kg8! 3. Fg3+ Kxg3+ ve beraberlik.

2…Kg1+

Siyah, beyaz şahın “a” sütununu korumayı bırakamayacağını ve üçüncü yataya da çıkamayacağını düşünerek devamlı şahla beraberlik peşinde.

3. Fe1!!

Ara hamle!

3…Kxe1+ 4. Şb2/a2 Ke2+ 5. Şb3 Ke3+

6. Şb4 Ke4+ 7. Şb5 ve beyaz kazanır. Kendi şahı tarafından engellenen kale daha fazla şah çekemez.

Nisan 2025'in Satranç Soruları

Bu ayki sorularımız “ara hamle” ile ilgili.

Diyagram 4

Marc Santo-Roman – Boris Spassky

Fransa Kupası, 2002

Santa-Roman burada 35. Ka1 oynayarak kale değişimi teklif etti. Geçtiğimiz günlerde yaşamını yitiren, 1969-1972 yılları arası eski dünya şampiyonu olan Spassky oyunu nasıl kazandı?

İkinci sorumuz bu kez iki dünya şampiyonu arasında oynanmış bir oyundan. Emanuel Lasker 1894-1921 yılları arasında, Max Euwe ise 1935-1937 yılları arasında şampiyonluğu elinde bulundurmuştu.

Diyagram 5

Emanuel Lasker –Max Euwe

Nottingham, 1936

Euwe bu pozisyonda 23…Fa5?? hamlesini oynadı. Şampiyonluk yılları çok gerilerde kalsa da yılların eskitemediği tecrübeli oyuncu Lasker fırsatı kaçırmadı ve bir ara hamle ile oyunu kazanıverdi. Nasıl?

Sonraki sorumuz ise bir etüt.

Diyagram 6

A. Maksimovskikh

Shakhmaty v SSSR, 1970

Beyaz oynar ve kazanır.

Mart 2025'in Satranç Problemlerin Çözümleri

Diyagram 7

Zoltan Labai

Nedelna Pravda, 1989

Övgü

Bir hamlede yardımlı mat (üç çözüm).

Bu problemde siyahın ve beyazın hamlelerinin bir örüntü oluşturduğunu belirtmiş ve sizlerden çözüm ile birlikte bu örüntüyü de bulmanızı istemiştik. Çözüm şöyle:

I. 1. b4(A) d4#(B)

II. 1. d4(B) Fc7(C)

III. 1.Fc7(C) b4#(A)

Siyahın ve beyazın hamlelerinin A/B, B/C ve C/A şeklinde çevrimsel bir düzen oluşturduğu dikkatinizi çekmiştir.

Diyagram 8

Alberto Luis Garazo

Die Schwalbe, 1977

Bir hamlede yardımlı mat.

Bu problem için de şöyle bir uyarıda bulunmuştuk: “Dikkat, bu problemde karşınıza retrograd analiz çıkabilir!”

Önceki yazımızda ele aldığımız bir hamlede yardımlı mat probleminin çözümünü incelemiş olanlar eminiz bu problemde de çözümün 1. axb3 e.p. Ve4# olması gerektiğini hemen görmüşlerdir. Ama burada önemli olan beyazın son hamlesinde b2-b4 oynadığını kanıtlamak. Aksi takdirde 1. axb3 e.p. hamlesi kuraldışı olurdu.

İşte gerçekten de retrograd analiz karşımıza çıktı! Ama bu da kolay:

Burada tek yapmamız gereken beyazın son hamlesini diyagramda b4’te duran piyondan başka bir taşla yapmış olamayacağını göstermek. Vezirden başlayalım. Diyagramda e3’te duran vezir, buraya gelmeden önce üzerinde duruyor olabileceği karelerin hepsinde de (c5, b3, c3, d3, e4, vb. gibi) c4’teki siyah şaha şah çekme durumundadır; bunun üzerine bir hamle yapmış olamaz. O hâlde veziri eledik. Son hamleyi diyagramda a5’te duran beyaz fil yapmış olamaz çünkü b6 ve b4’te taşlar var. Peki ya beyaz şah?

Eğer c5’ten buraya gelseydi c4’teki siyah şahla yan yana durmuş olurdu ki kurallara göre imkânsızdır. Eğer a7’den geldiyse o zaman da b8’deki fil şah çekmiş olurdu, ama bu da mümkün değil (fil nereden b8’e gelip şah çekmiş olabilir? İmkansız!).

Son hamleyi h5’teki piyon yapmış olamaz. Eğer öyle olsaydı h4’ten buraya gelmesi gerekirdi, oysa ki f2-g2-h2’deki beyaz piyonlar dikkate alınırsa h4’te beyaz bir piyon duruyor olamaz.

Buraya kadar tamam ama hâlâ dışlamamız gereken bir ihtimal daha var: C7’deki beyaz piyonun bir taş alarak d6’dan buraya gelmiş olabileceği. Diyagramdaki pozisyonda siyahın 12 taşı var, eksik olan dört taştan üçünü h5’te duran beyaz piyon e2’den gelirken almıştır, dördüncü de b4 veya b5’teki piyonlardan biri tarafından alınmıştır. Yani c7’deki piyonun bir beşinci taş daha alarak buraya gelmesi mümkün değil.

O hâlde son hamleyi b4’te duran piyon yapmıştır.

Bu hamle c3xb4 olamaz (yukarıda nedenini açıkladık); b3-b4 de mümkün değil çünkü şah çekmiş durumdayken hamle yapmış olamaz.

Demek ki beyaz son hamlesinde, geriye kalan tek ihtimal olan, b2-b4 oynamıştır. İlk baştaki iddiamızı böylece kanıtlamış oluyoruz. Yani problemin çözümü 1. axb3 e.p. Ve4# olmalıdır.