Rekor Hızla Büyüyen Başıboş Gezegen

Gök bilimciler uzayda başıboş dolaşan ve oluşum süreci devam eden bir gezegenin rekor hızla çevresindeki gaz ve toz bulutundan madde yakaladığını tespit etti. Kütlesi Jüpiter’inkinin 5-10 katı kadar olan gezegen her saniye altı milyar ton kütle kazanıyor.

Bugüne kadar keşfedilmiş gezegenlerin nerdeyse tamamı bulundukları sistemin merkezindeki bir yıldızın etrafında dolanır. Ancak az sayıda da olsa hiçbir yıldızın etrafında dolanmayan, uzayda tek başına dolaşan gezegenler olduğu biliniyor. Başıboş gezegenler olarak adlandırılan bu gezegenlerin nasıl ortaya çıktığı bugün tam olarak anlaşılabilmiş değil. Bu gezegenler uzayda yıldızlara benzer bir biçimde oluşuyor olabilir ya da bir yıldız sisteminin içinde sıradan gezegenler gibi oluştuktan sonra bir şekilde sistemin dışına atılıyor olabilir. Yakın zamanlarda bilimsel çalışmalara konu olan bir başıboş gezegen ise bu gezegenlerin en azından bir kısmının yıldızlara benzer bir biçimde ortaya çıktığını gösteriyor.

Bilimsel literatürde Cha 1107- 7626 olarak adlandırılan, kütlesi Jüpiter’inkinin 5 ila 10 katı kadar olan başıboş gezegen Dünya’ya yaklaşık 620 ışık yılı uzaklıkta ve Bukalemun Takımyıldızı’nda yer alıyor. Ağustos 2025’te yapılan gözlemler sırasında gezegenin çevresinden saniyede altı milyar ton kütle kazandığı tespit edildi. Bu hız herhangi bir tür gezegenin oluşumu açısından bir rekor olarak kayıtlara geçti. Çalışmaya konu olan gözlemler Şili’deki Atacama Çölü’nde yer alan Avrupa Güney Gözlemevi'ne ait Çok Büyük Teleskop (VLT) ile yapıldı.

Araştırmacılar rekor hızla kütle kazanma döneminin öncesinde ve sonrasında sistemden yayılan ışığı da gözlemleyerek sürecin detaylarını inceledi. Elde edilen sonuçların en önemlilerinden biri kütle kazanım sürecinde manyetik etkinliklerin rol aldığının tespit edilmesi oldu. Her ne kadar yıldızların oluşumunda rol aldığı bilinse de daha önceleri manyetik alanların, gezegenlerin oluşumunda da rol aldığına dair bir bulgu yoktu. Elde edilen sonuç, gezegenler gibi görece küçük kütleli gök cisimlerinin de çevrelerindeki gaz ve toz bulutundan kütle kazanmalarını sağlayacak derecede büyük manyetik alanlar üretebileceğini gösteriyor. Araştırmacılar, kütle kazanım süreci sırasında gezegeni çevreleyen gaz ve toz bulutunun kimyasında da değişimler olduğunu belirledi. Kütle birikim sürecinin öncesinde sistemden yayılan ışıkta su buharının varlığına dair bir iz bulunmazken kütle birikimi sırasında ise su buharının varlığını gösteren sinyaller tespit edildi. Bu olgu da daha önce yıldızların oluşum süreçlerinde gözlemlenmiş ancak gezegenlerin oluşum süreçlerinde gözlemlenmemişti.

Başıboş gezegenler ile ilgili bilimsel çalışmaları zorlaştıran bir etken yıldızlara kıyasla hem çok daha ufak hem de çok daha solgun olan bu gök cisimlerini teleskoplarla tespit etmenin zorluğu. Avrupa Güney Gözlemevi (ESO)'ya ait Aşırı Büyük Teleskop’un (ELT) kurulumunun tamamlanıp çalışmaya başlamasından sonra başıboş gezegenlerle ilgili araştırmaların ivme kazanması bekleniyor. Detaylı bilgiye Victor Almendros-Abad ve arkadaşlarının The Astrophysical Journal Letters’ta yayımladıkları makaleden ulaşabilirsiniz.

Kaynaklar:

• https://iopscience.iop.org/article/10.3847/2041-8213/ae09a8