Neden Bazen Bir Şarkı Zihnimize Takılır?

Ratsanai/iStock

Çoğumuzun başına gelmiştir: Bazen bir müziğin bir bölümü zihnimize takılır ve engelleyemediğimiz bir biçimde zihnimizde bir süreliğine dönüp durur. Bilimsel araştırmalar insanların neredeyse tamamının en az bir kez bu deneyimi yaşadığını gösteriyor. Peki nedir acaba bu yaygın olgunun altında yatan sebepler? Çeşitli bilimsel araştırmalar, teknik adıyla “istem dışı müzik imgelenmesi” olarak bilinen bu olgunun ilişkili olabileceği çeşitli zihinsel süreçler ile iç ve dış etmenlere ışık tutuyor.

Müziğin kültürel hafızanın aktarımında insanlığın çok erken dönemlerinden beri önem taşıdığı ve dolayısıyla insan beyninin müzik parçalarını hatırlamaya yönelik bir yatkınlığı olduğu biliniyor. Bu yatkınlığın genel olarak çeşitli müziklerin zaman zaman zihnimize takılmasını kolaylaştırabileceği düşünülüyor. Beynin sesleri işlemekle sorumlu kısmı olan işitsel korteks ile hafıza ve duygularla ilgili başka kısımlarını birbirine bağlayan fonolojik döngü adlı işitsel hafıza sisteminin müziklerin zihne takılmasına uygun bir ortam hazırladığı düşünülüyor.

Araştırmalar daha tempolu, kısa, basit, tekrarlı ve kolay söylenebilir müziklerin zihne daha fazla takılabildiğini gösteriyor. Zihne takılan müzikler arasında çalgısal ezgiler de olabilirken sözlü müziklerin zihne takılma oranı çok daha fazla. Melodik olarak öngörülebilir olup yine de kendine has küçük sıra dışı özellikler, örneğin belirgin bir motif taşıması bir müziğin zihne takılma ihtimalini artırırken müzik parçalarının nakarat kısımlarının da diğer kısımlara göre zihne daha sık takıldığı görülmüş. Ayrıca yakın zamanda dinlenen, duygusal bağ kurulan ya da belirli bir anıyla ilişkilendirilen şarkıların zihne takılma ihtimalinin daha fazla olduğu yönünde bulgular var.

Bir hipoteze göre ise bir müziğin zihne takılması, beyinde müzik dinleme sırasında etkinleşen sinirsel devrenin dış uyaran olmadan kendi kendini tetiklemesi gibidir. fMRI yöntemiyle yapılan beyin görüntüleme çalışmaları, insanların bir müziği zihinlerinde canlandırdıkları zaman aktifleşen beyin bölgelerinin, müzik dinledikleri zaman aktifleşenlerle hemen hemen örtüştüğünü göstermiş. Dolayısıyla bir müzik zihinde bir kere canlandırılınca sanki dışarıdan dinleniyormuş gibi algılanarak müziğin zihinde tekrarlanması tetikleniyor olabilir. Ayrıca müziğin beynin ödül sistemini etkinleştirdiği biliniyor. Bu da keyifli bir deneyimi yeniden yaşamaya yönelik isteğin, bir müziğin istemsizce tekrarına neden olabileceğini düşündürüyor. Bir müziğin zihne takılmasının çoğu kişi tarafından (araştırmalara göre %65-75) rahatsız edici değil nötr veya keyifli olarak nitelendirilmesi bu fikri destekliyor.

Kaynaklar:

• https://doi.org/10.3758/s13423-020-01750-7
• https://news.harvard.edu/gazette/story/2021/12/harvard-scientist-on-why-that-song-is-stuck-in-your-head/