Glüten; buğday, arpa ve çavdarda bulunan, hamura esneklik ve kabarma gücü kazandıran bir protein. Ancak bazı insanlar için glüten yalnızca yiyeceklerle ilgili bir bileşen değil, sağlık sorunlarının da tetikleyicisi. Peki glüten gerçekten herkes için zararlı mı yoksa bu sadece gereksiz bir korku mu? Bilim dünyası bu sorunun cevabını hâlâ arıyor.
Kötü niyetli kullanıcıların sohbet robotları aracılığıyla zararlı yazılımlar üretebilmesi anlamına gelen vibe hacking, yeni bir riskin ortaya çıkmasına neden oldu.
Bilim ve Teknik Düşünme Kulesi köşesinde Eylü 2025'te yayımlanan Bölgesel At Hamlesiz Sudoku ödüllü sorusunu çözenler arasından çekilişle belirlenecek 10 kişiye TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları tarafından yayımlanan Çizgi Bilim: Marie Curie kitabı hediye edilecek.
Bir grup araştırmacı elma salyangozlarındaki göz rejenerasyonunu detaylı olarak inceleyerek süreçte yer alan genleri tespit etti.
İtalya’da, Pompeii yakınlarındaki Paestum antik kentinde 1954’te toprak altından çıkarılan ve MÖ 520 dolaylarına tarihlenen bronz kapların içindeki gizemli maddenin bal olduğu modern kimyasal analiz teknikleri sayesinde ortaya çıkarıldı.
4,5 milyar yıl kadar önce Ay ile Dünya arasındaki mesafe günümüzdekinin 17'de 1'i kadardı. Ay zamanla gezegenimizden uzaklaştı ve mevcut konumuna ulaştı. Uydumuz her yıl Dünya’dan ortalama 3,8 cm uzaklaşmaya devam ediyor.
Japonya’daki RIKEN araştırma merkezinden bilim insanları, kullanım sırasında dayanıklılığını koruyan ancak deniz suyunda saatler içinde parçalanabilen yeni bir plastik türü geliştirdi.
Güneş sistemindeki uzaklıklar konusunda ilk öğrendiğimiz bilgilerden biri, Ay'ın Dünya çevresindeki yörüngesinde yaklaşık 384.400 km mesafede dolanmasıdır. Ancak uydumuz Dünya'dan her yıl bir miktar uzaklaşır. Bu da bize uzun vadede Ay'ın Dünya’nın kütle çekiminden kurtularak yörüngesinden çıkabileceğini düşündürebilir. Bilgisayar simülasyonları, Ay'ın ilk oluştuğu zamanlarda Dünya'ya uzaklığının yaklaşık 22.500 km olduğunu gösteriyor. Yani 4,5 milyar yıl kadar önce Ay ile Dünya arasındaki mesafe günümüzdekinin 17'de 1'i kadardı. Ay zamanla gezegenimizden uzaklaştı ve mevcut konumuna ulaştı. Uydumuz her yıl Dünya’dan ortalama 3,8 cm uzaklaşmaya devam ediyor.
Dünya ile Ay'ın hareket ilişkisini açıklayan bir fiziksel kavram aynı zamanda bize Ay'ın neden Dünya’nın kütle çekiminden kurtulup yörüngesinden çıkmayacağını da gösterir. Açısal momentumun korunumu, bir cismin dönmeye başladıktan sonra bu hareketini koruma eğiliminde olduğunu ifade eden fiziksel kavramdır. Bu ilke buz patencisi gibi tek bir cisime ya da Dünya-Ay ikilisi gibi bir sisteme uygulanabilir. Açısal momentum, sistemdeki kütlenin dağılma biçimi ve sistemin dönme hızı olarak iki temel değişkenle ifade edilebilir. Dönüş hızı değişirse açısal momentumun korunumu ilkesi gereği sistemdeki kütle dağılımı da değişmelidir. Elbette bunun tersi de geçerlidir. Buz patenindeki dönme hareketi bu ilkeyi pratik bir biçimde açıklar. Dönen bir buz patencisi kollarını yanlara uzattığında kütle dağılımını değiştirir. Bunun sonucunda açısal momentum korunacağı için dönme hızı azalır.
Benzer bir durum Dünya-Ay sisteminde de gerçekleşiyor. Gezegenimizin kendi ekseni etrafındaki dönüş süresi, Ay'ın yörüngesindeki turunu tamamlama süresinden daha kısadır. Bu nedenle Ay'ın kütle çekim kuvveti, Dünya’nın kütle dağılımında geçici değişimlere neden olarak yeryüzünün farklı bölgelerinde gelgit şişkinlikleri ortaya çıkarır. Gelgitler sırasındaki yüzeyde sürtünmeyle kaybedilen enerjiye ek olarak Dünya'nın iç katmanları da bir miktar enerji kaybeder. Bunun sonucunda Dünya'nın dönüş hızı biraz azalır. Açısal momentumun korunumu gereği Dünya'nın kendi etrafındaki dönüş hızı azalırken Ay, sistemin kütle merkezinden biraz uzaklaşır. Gelecek 50 milyar yıl içinde Ay'ın yörüngesindeki genişlemenin bir dengeye geleceği ve Ay'ın yörüngesindeki dönüş hızı ile Dünya'nın kendi etrafındaki dönüş hızının eşitleneceği düşünülüyor. Bunun sonucundaysa Ay’ın ve Dünya'nın sürekli aynı yüzleri birbirine bakacak yani Ay, Dünya’nın sadece belirli bir bölgesinden görülebilecek.
Bu teorik hesabı bozan bir durum var: Yıldızımızın yaklaşık 5 milyar yıl sonra yakıtını tüketerek şişmeye başlaması, Dünya-Ay sistemindeki dönüş hızlarının dengeye ulaşmasına izin vermeyecek. Çünkü Ay günümüzdekinden yaklaşık 190.000 kilometre daha uzakta dolansa da bir kırmızı deve dönüşen Güneş'in Dünya-Ay ikilisini yutacağı tahmin ediliyor.
Kaynaklar:
TÜBİTAK Remzi Oğuz Arık Mahallesi Tunus Cad. No: 80 06540 Kavaklıdere Çankaya/ANKARA
E-Posta: bteknik@tubitak.gov.tr
yayinlar.tubitak.gov.tr
E-Posta: abone@tubitak.gov.tr
