Kunhui Chih/iStock
Sonuçları Marine Geology dergisinde yayımlanan araştırmada bilim insanları, Antarktika’da bazılarının derinliği 4.000 metreye ulaşan 332 su altı kanyonu keşfetti.
Dik yamaçları ve derin vadileri ile son derece dikkat çekici jeolojik yapılar olan kanyonlar denizin tabanında da oluşabilir. Su altı kanyonları özellikle kıtasal kabuğun (Dünya’nın en dış katı katmanı olan litosferi oluşturan bileşenlerden biridir) deniz tabanına doğru uzandığı bölümler olan kıta kenarlarında yaygın olarak görülür.
Buzulların hareketiyle taşınan tortullar, denize ulaştıklarında su altındaki dik yamaçların üzerinde birikebilir. Bu malzemeler zamanla kayarak çöker ve su altında “türbidit” adı veriler yoğun akıntılar meydana getirir. Su altı kanyonları türbidit akımlarının deniz tabanını aşındırması sonucu oluşur. Bu jeolojik yapılar küresel iklim üzerinde önemli etkilere sahiptir.
Su altı kanyonları, Antarktika’da kıyıya yakın sığ bölgeler ile okyanusun derinliklerini birbirine bağlayan kanallar gibidir. Deniz buzulları oluşurken çevresinde açığa çıkan soğuk ve tuz oranı yüksek sular su altı kanyonları boyunca okyanusun derinlerindeki daha ılık olan deniz suyu ile karışır. Bu, atmosferdeki karbondioksidin okyanuslarda uzun süre depolanmasında kritik öneme sahip bir süreçtir. Aynı zamanda Güney Okyanusu’nun görece derinlerindeki ılık ve tuzlu sular, su altı kanyonları boyunca yüzeye taşınarak buz sahanlığının tabanında erimeye neden olur. Dolayısıyla su altı kanyonlarının küresel iklim sistemi ve küresel ısınma üzerindeki etkilerinin anlaşılması son derece önemlidir.
Su altı kanyonlarının küresel ölçekteki envanterinin oluşturulmasına yönelik geçmiş yıllarda çalışmalar yapılmış ve kutup bölgelerindeki su altı kanyonlarının ortalama büyüklüğünün diğer bölgelerdeki kanyonlarınkinin yaklaşık iki katı kadar olduğu belirlenmişti.
İrlanda’daki College Cork Üniversitesi ve İspanya’daki Barselona Üniversitesinden bilim insanları ise Antarktika’daki su altı kanyonlarının haritalandırılması ve özelliklerinin belirlenmesi amacıyla bir çalışma gerçekleştirdi. Yeni araştırmada bilim insanları Antarktika çevresinde birbirine bağlı kollardan oluşan 332 su altı kanyon sistemi ve 3.291 kanyon kolu olduğunu belirledi. Tespit edilen kanyon sistemlerinin bazılarının derinliği 4.000 metreye ulaşıyor.
Araştırmacılar aynı zamanda Doğu Antarktika’daki kanyon sistemlerinin daha uzun ve dallanmış kollardan oluştuğunu, Batı Antarktika’dakilerin ise daha kısa ve daha az dallanmış olduğunu belirledi. Bu durum, iki bölge arasında buzulların oluşma zamanı ve biçimi açısından belirgin farklılıklar olduğunu ortaya koyuyor. Örneğin Batı Antarktika Buz Örtüsü’nden yaklaşık 7 milyon yıl önce oluşan Doğu Antarktika Buz Örtüsü’nde görülen su altı kanyon sistemleri daha karmaşık.
Kaynaklar:
- Arosio, R. ve Amblas, D., “The geomorphometry of Antarctic submarine canyons”, Marine Geology, Cilt 488, Makale no: 107608, 2025