Orijine
göre simetri veya yansıma:
Elimizde,
yandaki şekilde görüldüğü gibi; birbirine dik x,y,z koordinat eksenlerine sahip
bir Öklid uzayının bulunduğunu ve koordinat eksenlerinin yönlerini, genel kabule
uygun olarak, sağ el kuralına göre seçmiş olduğumuzu düşünelim. | |
Yani
sağ elimizin, başparmak hariç diğer parmaklarını, x ekseninden y eksenine doğru
kavislendirdirip, başparmağımızı dik hale getirdiğimizde, başparmak z ekseni yönünde
işaret ediyor olsun. Eğer bu uzaydaki herhangi bir (x,y,z) noktasını (-x,-y,-z)
noktasına gönderirsek, (x,y,z) noktasının orijine göre simetriğini almış oluruz.
Eğer bu işlemi uzayın, koordinat eksenleri üzerindekiler de dahil olmak üzere
tüm noktaları için yaparsak; (x,y,z) uzayının, içeriğiyle birlikte, orijine göre
simetriğini elde ederiz. Soldaki uzayı bir çuvalmış gibi düşünürsek, adeta; sonsuza
doğru uzanan 'dibinden' tutup çekmiş ve tersyüz ya da içdış edip sağdaki uzayı
öyle elde etmiş gibiyizdir. (x,y,z) uzayı bir 'sağ el sistemi' iken, işlem sırasında
koordinat eksenleri yön değiştirmiş olacağından, (x',y',z') uzayı 'sol elli' bir
sistemdir. Bu iki uzaydan herhangi birinin, diğerinin 'yansıma işlemi altında
simetriği' veya kısaca 'yansıması' olduğu söylenir. Ve nihayet; eğer bir nesne
yansıma işlemi altında aynı kalıyorsa, o nesnenin 'yansıma işlemi altında simetrik'
olduğu söylenir. Örneğin, merkezi koordinat sisteminin merkezinde bulunan bir
küre veya silindir böyle birer nesnedirler.
Gelelim
fizikteki simetri yasalarına. Yani fizik yasalarının simetrisine. Hatta daha doğrusu:
Fizik 'yasa'larındaki simetrilerin 'yasa'larına... Ama?... Fizik yasaları öyle
elle tutulur somut nesneler değil ki; bir tarafından tutup itekleyerek öteleyesiniz
veya evirip çevirip döndürerek, işlem sonrasında aynı kalıp kalmadıklarına bakabilesiniz.
Nasıl yapılacak bu iş: N'olacak şimdi?...