İsmet
İnönü ve Satranç
Sene
1972. Tüm dünya nefesini tutmuş satranç dünyasının yaramaz
çocuğu Fischer ile beyefendi Spassky'nin Dünya Şampiyonluğu
için mücadelesini izlemektedir. Tahta başında oynanan
sadece satranç değildir; bu aslında bir tür Amerikan ve
Rus tarzı yaşamın mücadelesidir. Galip gelen oyuncu Dünya
Şampiyonu olmakla kalmayacak, aynı zamanda mensubu olduğu
rejimin daha zeki insanlar yaratabildiğinin ispatlamış
olacaktır.
Türkiye'deki
satranç severler de "Asrın Satranç Maçı"na ilgisiz
kalmazlar. Tüm satranç severler arasında ise bir ismin
çok ayrı bir yeri vardır; Bu isim İsmet Paşa'dır.
"Milli
Şef" İsmet İnönü tüm gelişmeleri heyecanla izlemektedir.
Fischer rakipleri Larsen ve Taimanov'u 6-0'lık inanılmaz
skorlarla yendikten sonra ilk oyunu adeta intihar edercesine
kaybetmiştir. İkinci oyuna da kamera gürültülerini protesto
amacıyla çıkmayınca Fischer daha ünvan maçının başında
2-0 yenik duruma düşmüştür.
Ünvan
maçını bırakmaya karar veren Fischer son anda maçın hakemi
Lothar Schmidt tarafından ikna edilir ve üçüncü maça çıkar.
Siyahlarla oynayan Fischer çok parlak biçimde oyunu kazanır.
Sonraki oyunlarda da 3 galibiyet elde eden Fischer 8.
oyun sonunda 4-2 öne geçmeyi başarmıştır.
Ünvan
maçının devam ettiği sırada Maltepe'de Pempe Köşk'te kalmakta
olan İsmet İnönü tüm bu heyecanlı gelişmeler üzerine etrafındakilere
"Satranççı birini gönderin de anlatsın bakalım
neler olup bitiyor" der ve "Aklı başında
birini getirin" diye ekler.
İsmet
İnönü'nün Şükrü Saraçoğlu ile Ankara Satranç Kulübü'nde
oynadığı satranç takımı görülmekte. (Sertaç Dalkıran Satranç
Müzesine aittir)
Profesör
Sami Büyükgökçesu
Yıllar
sonra Diş Hastalıkları ve Tedavisi anabilim dalında Profesör
olacak milli satranççılarımızdan Sami Büyükgökçesu, o
günlerde daha Üniversite birinci sınıf öğrencisi iken
Paşa'nın huzuruna çıkacağını hayal bile etmemektedir herhalde.
Kendisini tanıyan ve satranççılığını bilen gazeteciler,
Gökçesu Florya plajında güneşlenirken apar topar gelirler
ve kendisini İsmet İnönü'ye götüreceklerini söylerler.
Bir minübüsle Sami Büyükgökçesu hemen Şişli'deki evine
götürülür ve orada takım elbiselerini giyen Sami Büyükgökçesu,
İsmet Paşa'nın Maltepe'de ikamet ettiği Pempe Köşk'e bırakılır.
İsmet
Paşa'ya takdim edilen 21 yaşındaki Büyükgökçesu ile İsmet
İnönü hemen satranç tahtasının başına geçerler. Büyükgökçesu
Paşa'nın satranç bilgisinin az olabileceğini düşünerek
Fischer ile ilgili bazı ön bilgiler verir; onun nasıl
Rus satranççıları hegomonyasını darmadağın ettiğini, finale
nasıl şaşırtıcı skorlar ile geldiğini anlatır. Paşa ilgiyle
dinler ama bir süre sonra Gökçesu aslında anlattıklarının
çok da gerekli olmadığını fark edecektir.
Maçın üçüncü oyununa yavaş yavaş bakmaya başlarlar. Büyükgökçesu
arada bazı hamleleri açıklamakta, Paşa da sindire sindire
oyunu takip etmektedir. Tabii ki İsmet Paşa'nın duyma
zorluğundan dolayı Sami Büyükgökçesu epey yükse sesle
konuşma zorunda kalır.
Oyunda
açılış Benoni olur. Siyahla oynayan Fischer bu oyunda
şaşırtıcı 11...Ah5 hamlesini yaparak
çok keskin bir konum yaratır. Zamanla baskıyı arttıran
Fischer ters renkli fillerin olduğu bir konumda kuvvetli
bir saldırı gerçekleştirir ve Spassky terk etmek zorunda
kalır. Aslında Spassky'nin terk ettiği konumda herhangi
bir taş kaybı yoktur. Sıradan bir satranççı için anlaşılması
zor bir terktir. Bu noktadan sonra olanlar için Sami Büyükgökçesu'nun
sözlerine kulak verelim:
"Spassky
pek çok iyi satranççının bile anlamakta zorluk çekeceği
bir şekilde terk etmişti. Açıkçası ben de oyunu ilk kez
gördüğümde şaşırmış ve ancak uzun bir düşünceden sonra
terkin nedenini anlayabilmiştim. Paşaya terk edişin nedenini
açıklamaya hazırlanırken birden Paşa 5 hamlelik görülmesi
zor bir devam yolunu bir çırpıda tahtada gösteriverdi.
Şaşkına dönmüştüm. Profesyonel olarak satranç oynamayan
ve ilerlemiş yaştaki bir insanın (İsmet İnönü o sırada
88 yaşındaydı. SO.) bu şekilde devam yolunu gösterebilmesini
32 yıl geçmiş olmasına rağmen bugün bile hayretler içinde
hatırlıyorum"
Beyazla
oynayan Spassky'nin terk ettiği bu konumda İsmet İnönü
hemen kazancı gösteriverir: 42. Şe3 Vd1! 43. Vb2
Vf3 44.Şd4 Ve4 45. Şc3 Ve1! ve sonraki hamlede
46...Ve5 mat!
Bu
şaşkınlığı fark eden Paşa sık olarak "evladım"
diye hitap ettiği Gökçesu'ya harp yıllarında 2000 sayfalık
satranç "tahlilleri" olduğunu ve dünya satrancındaki
gelişmeleri yakından takip ettiğini söyler.
İsmet
İnönü: "Fischer ne zamandan beri İngiliz oynuyor?"
Bu oyunun devamında Gökçesu birkaç önemli oyunu daha İsmet
İnönü'ye gösterir. Sekizinci oyunda Fischer'in değişmez
1.e4 yerine 1.c4 açtığını görünce "Fischer ne
zamandan beri İngiliz oynuyor?" diyerek tepki
gösterir.
İngiliz
Açılışı'ndan gelen oyunda 88 yaşındaki İsmet İnönü analiz
verirken görülüyor.
Şüphesiz
maçın sonucu daha belli olmamışken İsmet İnönü'nün Fischer'i
mi yoksa Spassky'yi mi desteklediğini merak edenler vardır.
Paşa, Gökçesu'nun anlatımına göre o gün herhangi bir şekilde
herhangi bir oyuncuya karşı sempati belirtmemiş. Onu sadece
mücadele ve satranç ilgilendirmekteymiş.
İnönülerde
Satranç Geleneği
İsmet İnönü'den 3 kuşak sonra satranç geleneği en iyi
şekilde devam ettiriliyor. Kısa bir süre önce vefat eden
oğlu Ömer İnönü'nün torunu Münci İnönü Türkiye çapında
derecelere sahip çok başarılı bir satranççı.
Münci İnönü, öğretmeni milli satranççı FM Alper Olcayöz
ile 3. İstanbul Satranç Festivali'nde mücadele ederken
görülüyor.
Prof.
Sami Büyükgökçesu'ya, yıllar sonra İsmet İnönü ile anılarını
bizimle paylaştığı için teşekkür ederiz.
Hazırlayan
Selim Gürcan
Her
satranççının 'Bir' rakibi vardır !!