Her satranççının 'Bir' rakibi vardır !!

Evet her satranç sporcusunun hayatında, en azından bir dönem, kıyasıya mücadele ettiği bir rakibi vardır. İster dünya şampiyonu olun, ister satranç kulübünde zevk için oynayan bir amatör yada sadece okul turnuvalarına katılan bir öğrenci... Hatta bazı oyuncuları o rakiplerle yaptığı amansız mücadele bağlar satranç tahtasına. Her sporda olduğu gibi satrancında derby mücadelelerini izlemeye doyum olmaz. Kasparov'un favori olduğu bir turnuvayı kazanması yada kaybetmesi çok büyük bir haber olmaz, ama bugün bile kendisinden 150 Elo puanı geride olan Karpov'la yapığı her mücadele büyük heyecan yaratır.

Bu yazıda 1900'lü yıların başından itibaren satranç dünyasında yaşanmış büyük mücadelelerin sayısal istatistiklerine göz atacağız. Birbiriyle en çok maç yapan, birbirlerine en çok üstünlük sağlayan büyük oyuncuların tarihinde çok ilginç sonuçlar bulacağımızı umuyorum. *

* Bu çalışma için Chessbase.com satranç sitesinin Megadatabase 2003 arşivi kullanılmıştır. 2003 yılında oynanan oyunlar değerlendirmeye alınmamıştır.

Lasker, Capablanca, Alekhine

Aslında ilk büyük yankılar uyandıran ikili Capablanca-Alekhine olsa da o devrin en az onlar kadar büyük ismi Lasker'i bu ikiliden ayrı tutmak istemedik.

Lasker 1889 - 1940 yılları arasında kayıtlara geçen oyunlarına göre Lasker'in en çok maç yaptığı oyuncu Steinitz . İkilinin yaptığı 46 maçta Lasker 32 puan almış. Lasker'in en yüksek başarıyı yakaladığı oyuncu ise 37 maçta 29,5 ile Janowski. En kötü skoru ise 24 maçta 10 puan aldığı Capablanca'ya karşı. Lasker Alekhine ile yaptığı 8 maçta 5 puan almış.

Capablanca Tüm satranç tarihinde rakiplerine en çok üstünlük sağlayan oyunculardan biri olan Kübalı J.R.Capablanca'nın hiç kuşkusuz en amansız rakibi dünya şampiyonluğu ünvanını da kaybettiği Alekhine. Ancak yine de ikilinin yaptığı 49 maçta 25,5 puan alan Capablanca rakibine +2 üstünlük sağlamış. Oyuncunun en çok maç yaptığı isim olan Frank Marshall ile skoru ise oldukça tatmin edici 35,5/54 (+17). Dönemin hiç bir oyuncusu kendisine önemli bir üstünlük kuramazken kendisinin en başarılı sonuçlar aldığı ünlü oyuncular arasında, Janowski (9,5/11 +8) , Yates (9,5/11 +8), Tartakover (9,5/14 +5), Bogoljubow (6/7 +5) sayılabilir.

Alekhine Rus dünya şampiyonunun Capablanca ile olan mücadelesi dışında en göze çarpan sonuçları Bogoljubow ( 55,5/89 +22), Euwe (48/87 +9), Tarrasch (10/12 +8 ), Marshall (10,5/14 +7) Rubinstein (9/14 +4), Nimzowitsch (13,5/21 +6 ). Capablanca ve Lasker' e karşı 2 galibiyet geride kalan Alekhine'in bir diğer ilginç sonucu 2 maçta 2 mağlubiyet ile Avusturyalı satranççı Schlechter'e karşı (0/2 -2)

Botvinnik ve Rakipleri

1948 -1963 yılları arasında dünya satrancında zirve mücadelesi veren Rus dünya şampiyonunun uzun yıllar boyunca farklı rakipleri olmuştur. Botvinnik'in en çok maç yaptığı oyuncu bir başka şampiyon Symslov (52,5/99 +6 ). Tal 22/44 skoru ile dengeyi yakalarken, en kötü skoru alan oyuncu Ragozin olmuş (31,5/38 +25 ! ) Botvinnik'in en kötü skoru ise dünya şampiyonluğu ünvanını da kaybettiği Petrosian (13/29 -3).

Dönemin bir başka şampiyon ismi Tal derby karşılaşmalarında genelde rakiplerine üstünlüğü kaptırmasıyla ilgi çekiyor. Petrosian (20/43 -3 ), Kortschnoi (18/42 -6 ), Spassky (18/39 -3) Tal en iyi sonuçlarını Gligoric karşısında almış (21/38 +8) Bir başka ilginç mücadele olan Petrosian-Spassky maçları 36,5-36,5 eşitliği ile neticelenmiş.

Dünyanın Soluğunu Kesen Maçlar

Robert James Fischer, dünya şampiyonu Rus olur geleneğine kısa bir süre de olsa engel olurken kişiliğiyle olduğu kadar dönemin güçlü oyuncularna kurduğu açık üstünlükle de tüm dikkatleri üzerine çekmeyi başarmış. Hiç kuşkusuz soğuk savaşın satranç tahtasına taşındığı Fischer-Spassky maçları medya içinde ilk büyük satranç şovu olarak yerini alıyor. İşte Fisher'in etkileyici sonuçları ; Spassky (31/56 +6 ), Petrosian (17,5/29 +6), Larsen (11,5/14 +9) Taimanov (7,5/8 +7), Symslov (7,5/11 +4).

Fischer' in satranç dünyasından çekilmesinin ardından ilk çarpıcı düello Karpov-Kortschnoi maçları olmuştur. İkilinin günümüzde hala devam etmekte olan maçları Karpov'un 64/114 ile +14 lük üstünlüğü ile devam etmekte.

Karpov - Kasparov !!!

Tüm zamanların en büyük rekabeti hangisidir diye sorarsanız tek bir yanıt diğerlerinin büyük farkla önüne geçecektir. 1980'li yılların başında başlayan amansız mücadele günümüzde Karpov'un üst düzey satranç arenasından yavaş yavaş uzaklaşmasıyla hız kesse bile zaman zaman devam etmekte. İkilinin kayıtlara geçmiş 174 karşılaşmasında (hızlı satranç,körleme vb. oyunlar dahil) 91,5-82,5 (+9) Kasparov üstünlüğü var. Ancak aranın Karpov'un eski gücünden uzaklaştığı son 10 yılda açıldığını unutmamak gerekir. Tüm bunlara karşı Karpov, sadece günümüzün en üstte yer alan 3 satranççısına karşı genel skorda geride bulunmakta. Kasparov , Anand (34,5/82 -13) ve Kramnik (16/35 -3 ). Timman ise Karpov'un 61/101 +21 üstünlüğü ile en sevdiği rakibi ünvanını alıyor (!)

Kasparov..... ve diğerleri!

20 yıla yakın bir süredir satranç dünyasının zirvesinden inmeyen Gary Kasparov'un günümüzdeki en büyük rakibi Kramnik. İki Rus satranççının 119 mücadelesinde 60-59 Kasparov üstünlüğü bulunuyor. Ancak aradaki yaş farkı ve maç sayısının çokluğu göz alındığında tüm zamanlar için Kasparov'un en korkulu rakibinin Kramnik olduğu ortada. (Bilgisayarlar hariç !) Günümüz satrancının bir diğer lideri Anand ise Kasparov karşısında hayal kırıklığı yaratan bir performansa sahip. İkilinin 73 oyununda Kasparov 45,5 puan alarak +18 üstünlük yakalamış durumda. Kasparov'un geri kalan tüm rakiplerine çok büyük fark attığı sayısal olarak ortada; Short (49,5/72 +27 ), Timman (38,5/56 +21) , Shirov (22/28 + 16 ! ), Topalov (26/38 +14), Bareev ( 14/17 +11 ), Ivanchuk (28/47 +9 ), Adams (14,5/20 +9 ), Morozovich (8/10 +6), Leko (10/16 +4 ), Polgar (12/15 +9) Kasparov'un sayısal olarak geride olduğu tek isim ise bir sürpriz; Boris Gulko (3/7 -1 ) Tabi bu skorda ikilinin son yıllarda karşılaşmamış olmalarının rolü büyük.

Kramnik zor maç kaybeden bir oyuncu. Kasparov'dan sonra en çok mücadele ettiği Anand ile 91 maçta 45,5-45,5 eşitliğe sahip. Ivanchuk 33/60 +6 , Topalov 27/42 +5, Leko 20/39 +1 ile genelde günümüz dünyasının üst seviye oyuncularına küçük üstünlükler sağlarken, en başarılı olduğu oyuncu 24/30 +18 çarpıcı skoru ile Polgar. Genelde üst düzey oyuncularla yaptığı maçlarda hep geride olan Shirov ise bu zor kaybeden oyuncuya üstünlük sağlamayı başararak bir sürpriz yapıyor. Kramnik'in Shirov skoru: 28,5/60-3!

Hint süperbüyükusta Anand, Kasparov ve Kramnik dışında kalan rakiplerine çok açık bir üstünlük sağlamış durumda. Ivanchuk 44/81 +7 , Shirov 35/59 +11 , Adams 35/56 +14, Leko 18/30 +6 , Polgar 21,5/29 +14 . Anand'ın süper büyükustalarla maçlarında Kasparov dışında geride olduğu bir rakibi yok.

Ülkemizde çok sevilen ve bir çok hayrana sahip Ivanchuk tepedeki Kasparov, Kramnik, Anand üçlüsü dışında sadece Karpov karşısında az farkla geride 20,5/44 -3. Hollandalı Piket 25/37 +13 skoru ile Ivanchuk'un en başarılı olduğu oyuncu. Diğer bazı skorlar şöyle; Shirov 30/51 +9, Bareev 17/27 +7 , Short 20,5/30 +11 , Beliavsky 14,5/20 +9.

İspanyol büyükusta Shirov belki de en ilginç sonuçlara imza atmakta. Oynadığı rakiplere ya çok ters gelmekte , yada kendisi çok kötü sonuçlar almakta. Bu durumda agresif satranç kişiliğinin payı olduğunu düşünebiliriz. Shirov'un en başarılı olduğu satranççı Hollandalı Loek Van Wely. Gerçek hayatta da pek anlaşamayan ikilinin maçlarında Hollandalı GM deyim yerindeyse puana hasret (19,5/26 +13 ) Topalov'a 32/53 +11, Akopian' a 13,5/18 +9, Leko'ya 19/31 +7 üstünlük sağlayan satranççı, bahsettiğimiz gibi Kasparov karşısında 28 maçta tek bir galibiyet alamadan =12 - 16 gibi üst seviye için çok kötü bir yüzdeye sahip (%21 !)

Gelelim satranç dünyasının kraliçesi Judit Polgar'a. Polgar en çok Karpov ile maç yapmış ve 20/49 -9 skorunu elde etmiş. En başarılı olduğu rakip ise Uçan Hollandalı (!) Piket 20,5/29 +12... Short 14,5/19 +10 , Svidler 7,5/10 +5. En korkulu rakibi ise hiç yenemediği Kramnik 6/30 -18 . Polgar'ın Kasparov karşısında aldığı tek galibiyet ise 2002 yılı sonunda yapılan Rusya-Dünyanın Geri Kalanı karşılaşmasında oynanan bir rapid maçta. Ancak son yılların istatistikleri Polgar'ın artık hiçte kolay bir rakip olmadığını gösteriyor. Özellikle 2003 yılı içinde çok başarılı sonuçlar alan Polgar güçlü rakiplerini bir çok defa alt etmeyi başardı.

Türk oyuncuların maçlarının son yıllara kadar satranç database'lerine yeteri kadar katılmaması nedeniyle böyle bir araştırma yapmak konusunda şanslı değiliz. Bu konuda araştırabildiğimiz tek isim olan Büyükusta Suat Atalık, genelde Yunan rakipleriyle bu tip mücadelelere girmiş. Atalık'ın en çok oynadığı oyuncular Kotronias 6.5/12 +1 , Nikolaidis 6,5/11 +2. En iyi skorları 5/6 +4 ile Kalesis, 4/5 +3 ile Wojtkiewicz karşısında alırken, en kötü sonucu Beliavsky'e 2,5/8 -3.

Listeyi uzatmak mümkün. Ancak amacım işi sadece sayılara dökmek değil, bundan sonra bu büyük oyuncuların maçlarını izlerken aralarındaki maçları hatırlayarak psikolojik faktörleri de göz önünde bulundurmamız. Böylece Kasparov-Shirov, Kramnik-Polgar, Anand-Kasparov, Karpov-Timman vb. maçların değişik açılardan da ne kadar önemli olabildiğini görebiliriz.